Szewach Weiss przypominał światu, że Polacy pomagający Żydom ...

W wieku 87 lat zmarł Szewach Weiss pogrzeb obędzie się w niedzielę na cmentarzu Wzgórze Herzla w Jerozolimie, w części przeznaczonej dla przywódców państwowych i osób szczególnie zasłużonych.

“Pamiętajmy, że w Polsce wszyscy pomagający Żydom w czasie niemieckiej okupacji byli zabijani, natychmiast i bez sądu”

.Jako sześcioletnie dziecko potrzebowałem pomocy. A nam pomogli zwykli, ale bohaterscy ludzie, nasi sąsiedzi z Borysławia. Pamiętajmy, że w Polsce wszyscy, którzy pomagali Żydom w czasie niemieckiej okupacji, byli zabijani, natychmiast i bez sądu – przytacza słowa zmarłego w piątek Szewacha Weissa portal Times of Israel.

Portal Ynet przytacza fragment wywiadu z Weissem z 2000 roku: “Kolejne noce ukrywano nas na przemian w zagrodzie, oborze i stajni, pomiędzy żłobami. Pewnego dnia ukrywaliśmy się na klepisku, głęboko w słomie, gdy nagle przybyli gestapowcy z ukraińskimi kolaborantami. Weszli na klepisko, deptali po nim i grzebali w słomie widłami i bagnetami karabinów. A wszystko to na oczach członków rodziny, która nas ukrywała, wszystko to pomimo groźby pewnej śmierci członków tej dobrej rodziny w przypadku gdyby znaleźli nas ukrywających się pod stertami słomy”. “Nikt z nich nie powiedział słowa, ani nas nie wydał” – podkreślał Weiss. Sąsiedzi i przyjaciele Weissów, którzy pomogli rodzinie w ukryciu się, zostali w 2001 roku uznani przez Yad Vashem za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.

Życie Szewacha Weissa

.Szewach Weiss urodził się 5 lipca 1935 r. w Borysławiu, na obecnej Ukrainie, jako Szejwach Weiss. Po wybuchu II wojny i wkroczeniu wojsk niemieckich jego rodzinie udało się uciec z getta. Pomogli im sąsiedzi: Polacy – Maria Potężna z synem Tomaszem oraz polskie małżeństwo Anna i Michał Górale, a także Ukrainka Julia Lasotowa.

“Na początku ukrywaliśmy się w domu Państwa Góralów, a potem w domu Państwa Potężnych. To byli nasi polscy sąsiedzi z Borysławia. Potem przeszliśmy do kryjówki, do podwójnej ściany, którą mój tatuś dobrze przygotował w naszym domu. Byliśmy tam przez siedem-osiem miesięcy. Poprosiliśmy Panią Lasotową (Ukrainkę, koleżankę mojej mamusi), aby przeniosła się do naszego domu, bez jej pomocy nie moglibyśmy przeżyć” – napisał Weiss na Facebooku 24 marca 2018 roku, kiedy obchodzony był pierwszy Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką.

“Musieliśmy się przenieść w inne miejsce. Była to piwnica sąsiedniego domu. To była ochronka dla dzieci, którą przed wojną zbudował mój dziadzio Icyk. 21 miesięcy żyliśmy w piwnicy. Jedzenie przynosili nam Góralowie i Potężni. Pani Lasotowa prowadziła sklep i zaopatrywała nas w żywność, papierosy i benzynę do kuchenki polowej. Cała moja rodzina uratowała się. To wszystko byłoby niemożliwe, gdyby nie Sprawiedliwi. Rodzina Potężnych, Górali i Pani Lasotowa z Panem Romanem Szczepaniukiem. Kochani wspaniali ludzie. To są moi bohaterowie. Na zawsze w moim sercu” – wspominał Weiss.

“To w Polsce urodziło się państwo Izrael”

.Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Borysławia i włączeniu tych terenów do sowieckiej Ukrainy rodzina Weissa przeniosła się do Polski. Przez krótki czas zatrzymali się w Gliwicach i Wałbrzychu, a przyszły ambasador uczył się hebrajskiego w prowadzonym przez organizację Bricha sierocińcu w Głuszycy. W 1946 roku Weissowie opuścili Polskę i przez Czechosłowację, Austrię i Włochy dotarli do powstającego państwa Izrael, gdzie Szejwach zmienił imię na Szewach, co po hebrajsku oznacza “chwała”.

“To w Polsce urodziło się państwo Izrael” – podkreślał Weiss, przypominając, że w pierwszym, liczącym 120 posłów parlamencie izraelskim aż 61 deputowanych było z Polski.

Rozpoczął naukę w szkole rolniczej, gdzie specjalizował się w uprawie roślin i uzyskał uprawnienia traktorzysty. Zajął się także wyczynowo sportem, trenując podnoszenie ciężarów i lekkoatletykę. Podczas służby wojskowej stawiał również pierwsze kroki jako dziennikarz, tańczył też w zespole artystycznym.

Dziennikarz, politolog, dyplomata, literat, parlamentarzysta

.Szewach Weiss studiował stosunki międzynarodowe, nauki polityczne i prawo na uniwersytetach w Jerozolimie, Tel Awiwie i w Waszyngtonie. W 1959 roku ożenił się. Uzyskał stopień doktora filozofii politycznej, a następnie profesora na uniwersytecie w Hajfie. Pracował jako wykładowca i dziennikarz radiowy, był też autorem literatury dziecięcej. Wypadek samochodowy w 1965 roku spowodował zakończenie jego kariery sportowej.

Pod koniec lat 60. zaangażował się w działalność polityczną. Był radnym Hajfy i członkiem komitetu centralnego Partii Pracy. W 1981 roku został posłem do Knesetu, gdzie pełnił funkcję zastępcy przewodniczącego, a następnie przewodniczącego izby. Był również delegatem izraelskiego parlamentu do Rady Europy oraz przewodniczącym rady jerozolimskiego Instytutu Pamięci o Holokauście Yad Vashem. W 2000 roku Weiss objął funkcję ambasadora Izraela w Polsce. Prowadził gościnne wykłady na temat historii i polityki Izraela na Uniwersytecie Warszawskim.

W latach 1992-96 kierował pracami izraelskiego parlamentu, natomiast w okresie 2001-03 sprawował funkcję ambasadora Izraela w Polsce. Od 2000 był Przewodniczącym Rady Instytutu Pamięci Jad Waszem. Za swą działalność społeczno-polityczną był wielokrotnie nagradzany, otrzymał m.in. Nagrodę Tolerancji, nagrodę ministra kultury za zasługi dla kultury polskiej, w 2004 r. prezydent uhonorował go Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi RP. A pięć lat później za działalność wzmacniającą pozycję Polski na arenie międzynarodowej otrzymał od ministra spraw zagranicznych Odznakę Honorową „Bene Merito”. W 2017 r. prezydent Andrzej Duda wręczył Weissowi Order Orła Białego. Był doktorem honoris causa m.in. Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Wrocławskiego oraz honorowym obywatelem Wałbrzycha i Kalisza.

Największy autorytet w relacjach polsko-żydowskich

.Od lat działał na rzecz zbliżenia Polski i Izraela oraz dialogu międzykulturowego, cieszył się autorytetem w sprawach polsko-żydowskich.

W 1985 roku po raz pierwszy przyjechał do Polski i odwiedził były niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady Auschwitz. “Byłem wzruszony, że po tylu latach znów wylądowałem w Polsce. Pamiętałem tylko niegramatyczny i ubogi zasób słownictwa, ale słysząc każdy polski wyraz czułem, że wracam do straconego dzieciństwa. Z jednej strony czułem szok, z drugiej zapach zagład” – wspominał.

Od 2000 do 2003 roku Weiss był ambasadorem Izraela w Polsce. “Mogłem być ambasadorem Izraela w kilku innych stolicach, ale postanowiłem wrócić do Polski. Ciągnie mnie do tego kraju, do jego przyrody, do polskiego języka i polskich pieśni. Z drugiej strony ciężko jest tu wracać, bo jest to dla nas okropnie smutne miejsce. To tu miała miejsce największa tragedia naszego narodu” – mówił wówczas Weiss.

Spór wokół Jedwabnego

.Misję dyplomatyczną w Warszawie rozpoczął w trudnym czasie, kiedy wybuchł spół wokół Jedwabnego, gdzie 10 lipca 1941 roku doszło do pogromu ludności żydowskiej, dokonanego z inspiracji niemieckiej przez grupę kilkudziesięciu polskich mieszkańców. Śmierć poniosło co najmniej 350 Żydów; doszło do podpalenia stodoły, do której ich zapędzono. Wspominając Jedwabne Weiss mówił: “Były też inne stodoły, a w jednej z nich sam szczęśliwie się ukrywałem”. “Wielu było ratujących, niektórzy jak Irena Sendlerowa ratowali tysiące, inni ratowali pojedyncze osoby. Powinniśmy jednak pamiętać, jak naucza nasz Talmud: kto ratuje jedno życie, ratuje cały świat” – podkreślał Weiss.

“Polakom zarzuca się, że nie zrobili wystarczająco dużo. Mówią to osoby, które nie mają pojęcia, przed jakim strasznym dylematem stali Polacy ratujący Żydów. Dla obcych ludzi musieli zaryzykować życie swoje i swojej rodziny. Polscy Sprawiedliwi byli wielkimi herosami. Nikt jednak nie może takiej postawy wymagać od całego społeczeństwa” – pisał na łamach “Rzeczpospolitej”.

Protest wobec zwrotu “polskie obozy śmierci”

.Szewach Weiss ostro protestował, gdy na świecie pojawiało się określenie “polskie obozy śmierci”. “Jest to haniebne kłamstwo i niegodziwość. Przecież obok Żydów w tych obozach ginęły setki tysięcy Polaków” – przekonywał. “Polska ziemia, która dla Żydów przez ponad 800 lat była ziemią wspólnego życia i spokoju, stała się przez Niemców przeklętą ziemią” – mówił.

Był polskim patriotą

.Szewach Weiss wskazywał na postawy, które przekraczały determinizm wojenny, podkreślał, że do tych postaw należy się odwoływać. Cały czas był blisko związany z Polską i był polskim patriotą – wspomina publicysta, pisarz Bronisław Wildstein.

„Był to człowiek szalenie przyjazny i otwarty. To brzmi banalnie, ale te jego cechy widać było w każdej jego wypowiedzi, ujawniały się w jego działaniach i sposobie życia” – mówił Bronisław Wildstein. Dodał, że charakter i sposób myślenia Weissa miały wpływ na jego postawę w trudnych momentach stosunków polsko-izraelskich. „Zawsze pełnił rolę tonującą, zawsze starał się działać tak, aby rozwiązać problemy. Był politykiem i dyplomatą więc próbował to robić w sposób optymalny” – powiedział Wildstein. Dodał, że z powodu swojego stosunku do Polski był krytykowany i nierozumiany przez innych polityków izraelskich.

W opinii Bronisława Widsteina, na postawę Szewacha Weissa wobec Polski i zaangażowanie w dialog polsko-izraelski w decydujący sposób wpłynęły jego dramatyczne doświadczenia biograficzne. „Prawie nie ma już takich ludzi. Był Żydem, który wyjechał z Polski już po tragedii II wojny światowej, ale czuł związki z Polską, był polskim patriotą. Miał poczucie wspólnoty losów polsko-żydowskich w czasie II wojny światowej i przed nią. Takie sąsiedztwo zawsze kreuje konflikty, ale także bliskość. Powstaje więc pytanie na co zwracamy większą uwagę. Ci, którzy mieli takie doświadczenia jak on mieli sentyment do Polski” – zauważył.

Koniec pewnej epoki

.W opinii Bronisława Wildsteina, śmierć Szewacha Weissa oznacza koniec pewnej epoki, ponieważ nie będzie już Żydów, „którzy zdawali sobie sprawę, że przeżyli dzięki pomocy Polakom i rozumieli, że te koszmarne rzeczy były spowodowane przez Niemców”. „Weiss wskazywał na postawy, które przekraczały determinizm wojenny, podkreślał, że do tych postaw (ratowania Żydów przez Polaków) należy się odwoływać. To nie były racje wyłącznie czysto wyrozumowane, ale wynikające z jego głębokich przeżyć. Cały czas był blisko związany z Polską i był polskim patriotą” – mówił Wildstein.

Szewach Weiss był symbolem pojednania między narodami

.Szewach Weiss, pochodzący z Polski ocalały z Holokaustu, był symbolem pojednania między Żydami a Polakami i mówił o sobie, że jest dumnym polskim Żydem – napisał po śmierci byłego ambasadora Izraela w Polsce dziennik “Haarec”. Opisując karierę Weissa na politycznej scenie Izraela, gdzie przez 18 lat był parlamentarzystą, a w latach 1992-1996 przewodniczącym Knesetu, “Haarec” przypomina, że w 1995 roku, w wieczór zamachu na premiera Icchaka Rabina, Weiss stał obok niego na scenie w Tel Awiwie. Rabin został zamordowany przez żydowskiego ekstremistę sprzeciwiającego się pokojowej polityce lewicowego rządu i porozumieniom z Palestyńczykami podpisanymi w Oslo w 1993 roku, gdzie wśród izraelskiej delegacji był również Weiss.

“Światowy rozgłos zyskał w 2000 roku, kiedy jako przewodniczący Rady Yad Vashem gościł papieża Polaka Jana Pawła II podczas jego historycznej wizyty w Jerozolimie. Obaj trzymali się za ręce i rozmawiali po polsku o swoim dzieciństwie” – opisuje izraelska gazeta. W tym samym roku Weiss został mianowany ambasadorem Izraela w Polsce i stał się – według “Haareca” – “symbolem pojednania między narodami”.

“Niewielu jest ambasadorów, którzy stali się bohaterami kultury w krajach, do których zostali wysłani” — opowiadał o sobie Weiss. “Stworzyłem w Polsce atmosferę, w której wstydem jest być antysemitą” – przytacza słowa Weissa izraelski dziennik.

Sojusznik polskich spraw

.”Nie było tak wielu osób łączących Polskę i Izrael, które jednocześnie były świadkami tamtych wydarzeń. To jedna z ostatnich osób, które mogły opowiadać z własnego doświadczenia, własnych przeżyć” – powiedział dyrektor Muzeum Historii Polski Robert Kostro. Zauważył szczególną rolę Szewacha Weissa w kontekście uprzedzeń wobec Polski, których „jest bardzo wiele w środowiskach żydowskich” i ocen tego jak Polacy zachowywali się w czasie II wojny światowej. „Polska i żydowska pamięć w tych sprawach bardzo się od siebie różnią. Nie było tak wielu osób łączących Polskę i Izrael, które jednocześnie były świadkami tamtych wydarzeń. To jedna z ostatnich osób, które mogły opowiadać z własnego doświadczenia, własnych przeżyć. Z tego powodu to dla nas ogromna strata” – dodał.

Robert Kostro zwrócił uwagę także na obecność Szewacha Weissa w życiu publicznym obu krajów. „Pamiętajmy, że był nie tylko ambasadorem, ale również politykiem Partii Pracy. Jest to więc gigantyczna strata z punktu widzenia rozumnego dialogu między Polakami i Żydami. Bardzo dobrze rozumiał polską i żydowską wrażliwość, więc starał się tłumaczyć Polakom żydowski punkt widzenia, a Izraelczykom polski punkt widzenia” – podkreślił. Dodał, że w czasie organizowanego przez Muzeum Historii Polski roku Jana Karskiego brał udział w debatach poświęconych kurierowi Polskiego Państwa Podziemnego, który informował mocarstwa alianckie o zbrodniach dokonywanych przez Niemców. „Był bardzo życzliwy wobec tej inicjatywy. Była to dla niego jedna z ważnych postaci, które trzeba było przypomnieć. Szewach Weiss wspierał nasze działania” – wspominał dyrektor MHP. Dwa lata później Weiss podpisał, powstały z inicjatywy Fundacji Edukacyjnej Jana Karskiego, list w sprawie zaprzestania degradacji i zachowania pamięci o obozie koncentracyjnym KL Gusen w Austrii.

Pożegnanie przez Prezydenta RP

.”Wspaniały Człowiek, Żyd, izraelski patriota, który Polskę kochał i szanował. Kawaler Orderu Orła Białego. Wielka strata dla polsko-izraelskich relacji” – napisał prezydent Andrzej Duda, komentując wiadomość o śmierci Szewacha Weissa.

PAP/Michał Szukała/AJ